Elektrownia Bełchatów – najważniejsze informacje
Elektrownia Bełchatów to położona w województwie Łódzkim największa elektrownia w Polsce i największa elektrownia na węgiel brunatny na świecie. Elektrownia zapewnia ok. 20% zapotrzebowania Polski na energię elektryczna, a jej moc osiągalna to 5102 MW. Elektrownię zaopatrują w paliwo sąsiadujace z nią dwie potężne kopalnie odkrywkowe: „Bełchatów” i „Szczerców”. Właścicielem całego kombinatu jest spółka PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna (PGE GiEK), należąca do największej polskiej spółki energetycznej: PGE S.A. z większościowym udziałem Skarbu Państwa.
Węgiel brunatny
Rodzaj węgla używany w Elektrowni Bełchatów jest najmniej wydajnym energetycznie paliwem kopalnym, a jednocześnie uwalnia w procesie spalania najwięcej dwutlenku węgla (CO2) w przeliczeniu na wyprodukowaną ilość energii. Paliwo to wyróżnia się dużą zawartością szkodliwych dla zdrowia i środowiska substancji emitowanych do atmosfery, gleby i wód gruntowych. Wydobycie węgla brunatnego z kopalni odkrywkowych wiąże się z niszczeniem ogromnych powierzchni uprawnych i leśnych (obecnie 113 km2). Konieczność odwadniania złoża w celu wydobycia węgla brunatnego znacząco obniża poziom wód gruntowych tworząc otaczający kopalnię tzw. lej depresyjny (obecnie ok. 900 km2). Na terenie leja depresyjnego gospodarstwa domowe, uprawy i tereny naturalne cierpią na wieloletnie niedostatki wody.
Wpływ na zdrowie
Węgiel brunatny to najbardziej zanieczyszczający i szkodliwy dla zdrowia rodzaj węgla. Zawiera m. in. pierwiastki uznawane za szczególnie niebezpieczne: rtęć (czterokrotnie więcej niż w węglu kamiennym), ołów, kadm, beryl. Zawiera również substancje o silnie trującym działaniu w większych dawkach: siarka, arsen, związki bromu, chlor, fluor, selen. W 2016 roku Elektrownia Bełchatów wyemitowała 3 tony rtęci – tyle, co cały hiszpański przemysł. Emisje i pyły z elektrowni i jej kopalni zanieczyszczają gleby, powietrze, wody podziemne i powierzchniowe, przez co mają wpływ m.in. na układ oddechowy, krwionośny i nerwowy mieszkańców regionu. Wskutek funkcjonowania elektrowni notuje się rocznie 630 nowych przypadków przewlekłego zapalenia oskrzeli, 1310 przypadki hospitalizacji, 359 200 utraconych dni pracy oraz 27 830 ataków astmy u dzieci.
Wpływ na wodę
Elektrownia Bełchatów zlokalizowana jest w województwie łódzkim, które w Polityce Ekologicznej Państwa 2030 zostało zdiagnozowane jako województwo zagrożone silnym pustynnieniem. Kopalnie odkrywkowe węgla brunatnego przyczyniają się do dalszego pogorszenia sytuacji regionu. Niedostatki wody wpływają bardzo negatywnie na kondycję lokalnego rolnictwa oraz stan środowiska naturalnego.
Wpływ na klimat
Elektrownia Bełchatów od 2005 r. jest największym w UE jednostkowym emitentem niszczącego klimat CO2 (z wyjątkiem roku 2007). Znajduje się też w pierwszej piątce elektrowni emitujących najwięcej CO2 na świecie, ustępując jedynie elektrowniom azjatyckim. Elektrownia wytwarza 11% łącznej emisji CO2 w Polsce. Pilne i zdecydowane obniżenie, a w końcu wyeliminowanie emisji gazów cieplarnianych z największej polskiej elektrowni będzie znaczącym krokiem w stronę realnego wkładu Polski w ochronę klimatu. Wybudowana w 2019 r. w sąsiedztwie elektrowni przez PGE GiEK farma fotowoltaiczna jest działaniem niewystarczającym. Nawet jeżeli PGE oddawałaby do użytku tak małą farmę fotowoltaiczną co kwartał, zastąpienie obecnej produkcji energii z Bełchatowa zajęłoby koncernowi … 150 lat.
Przyszłość
Zastąpienie bloków węglowych Elektrowni Bełchatów w systemie energetycznym Polski jest technicznie wykonalne do 2035 r. Eksperci wskazują, że przejście na odnawialne źródła energii (OZE) takie jak energia z wiatru na lądzie i morzu oraz energia słoneczna ze wsparciem gazu ziemnego zapewniłyby bezpieczeństwo energetyczne i dały więcej miejsc pracy oraz czystsze środowisko. Jednak właściciel elektrowni stara się o pozwolenie na wybudowanie kolejnej kopalni odkrywkowej węgla brunatnego („Złoczew”). Nowa kopalnia ma przedłużyć spalanie węgla w elektrowni o 31 lat, do ok. 2063 r. Budowa kopalni odkrywkowej oznacza zniszczenie 33 miejscowości, wysiedlenie ponad 3000 osób, destrukcję powierzchni 60 km2 oraz spowodowanie kolejnego leja depresyjnego o zasięgu nawet 800 km2. Plany te są w całkowicie sprzeczne z naukowymi raportami na temat katastrofalnej sytuacji klimatycznej (IPCC) oraz z polityką Unii Europejskiej dążącą do neutralności klimatycznej i eliminacji emisji gazów cieplarnianych netto do 2050 r.
Kontekst ekonomiczny
Elektrownia Bełchatów korzysta z pomocy publicznej. Tylko w 2019 r. dostała aż 0,5 mld złotych dopłat, co odpowiada około 10 proc. jej całkowitych przychodów. Łącznie w latach 2013-2019 otrzymała ona ponad 2,5 mld złotych w formie bezpłatnych uprawnień do emisji CO2. A w latach 2010-2013 otrzymała ze środków przeznaczonych na wsparcie… zielonej energetyki prawie 250 mln złotych za współspalanie biomasy z węglem. Po 2020 r. wartość dotacji dla Elektrowni Bełchatów jeszcze wzrośnie. W ramach rynku mocy będzie ona dostawać nawet 800 mln złotych rocznie do 2025 r. Koszty produkcji energii z węgla będą tylko wzrastały z uwagi na ambitną politykę klimatyczną UE i w konsekwencji drożejące uprawnienia do emisji CO2. Trendy wskazują, że technologia Elektrowni Bełchatów stanie się nieopłacalna, a energia z węgla brunatnego i kamiennego będzie coraz droższa. Potwierdza ten trend utrata wartości aktywów węglowych przez PGE S.A. na kwotę 7,5 mld zł w 2019 r.
Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na sytuację ekonomiczną Elektrowni Bełchatów będzie przewidywany znaczący wzrost cen europejskich uprawnień do emisji CO2 (ETS) – opłat za emisje gazów cieplarnianych przez m.in. elektrownie. W wyniku przyjęcia polityki Europejskiego Zielonego Ładu energetyka węglowa niebawem będzie obciążona coraz większymi opłatami – dla przykładu według ekspertów przyjęcie celu 55% redukcji emisji gazów cieplarnianych oznaczać będzie wzrost cen uprawnień w przedziale od 41 do nawet 76 euro za tonę.
Kontekst społeczny
W kombinacie zatrudnionych jest 4750 górników i 3050 pracowników elektrowni. PGE GiEK przyznaje, że ok. 2033 r. w elektrowni i kopalni wydobycie i zatrudnienie obniży się o ok. 50% nawet przy założeniu wybudowania nowej odkrywki „Złoczew”. Gdyby PGE GiEK ogłosiło plany zamykania kompleksu, region miałby możliwość otrzymać największego wsparcia w Polsce z unijnego Funduszu Sprawiedliwej Transformacji na łagodzenie społecznych skutków odejścia od wydobycia i spalania węgla brunatnego.
Wyniki socjologicznych badań młodzieży bełchatowskiej wskazują, że 41 proc. młodych bełchatowian ocenia stan środowiska w swoim regionie jako zły, a 66 proc. twierdzi, że Polska powinna ograniczyć napędzające zmiany klimatu emisje CO2. Tylko 6 proc. młodzieży wiąże swoją przyszłość z kopalnią, a 46 proc. zamierza wyjechać z Bełchatowa.
Kontekst prawny
Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi złożyła w 2019 r. pozew przeciwko PGE GiEK żądając całkowitego wyeliminowania emisji CO2 z Elektrowni Bełchatów do 2035 r. Pozew ma na celu ochronę dobra wspólnego jakim są m.in. klimat, woda, gleby, krajobraz, flora i fauna kraju.